بانو فاطمه (علیها السلام) در مدیریت بحران
2. مدیریت رحمانی خدا بر بانوان
خداوند رحمان در گزینش پیامبران، مرد بودن را اصل و محور قرار داده و از این محدوده فراتر نرفته است:
«ما پیش از تو جز مردانی که به آنان وحی کردیم، نفرستادیم؛ اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید.» 3(انبیاء: 7)
ائمه شیعه (علیهم السلام) دوازده تن هستند و همه مرد می باشند، اما در مدیریت رحمانی خداوند، به زنان توجه و التفات ویژه ای شده است:
«ما به مادر موسی الهام کردیم که او را شیر ده و نترس و در دریا بیفکن، غمگین مباش که او را به تو بازگردانیم و از رسولان قرار دهیم.»4 (قصص: 7)
«به یاد آورید هنگامی را که فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاک ساخت و بر همه زنان برتری داده است.»5 (آل عمران: 42)
با توجه به آیات ذکر شده، مادر عیسی زنی برگزیده و سیده زنان و مادر حضرت موسی (علیه السلام) زن مورد الهام و عنایت خداوندی بوده است که خداوند به او مأموریت داده که پیامبری مانند حضرت موسی (علیه السلام) را برای زنده ماندن به دریای نیل بیندازد.
فاطمه (س) در اوج بحران های زمان خویش با مدد از مدیریت رحمانی خداوند مدیریت بحران را به دست می گیرد.
فاطمه (علیها السلام) الگوی زنان عالم در همه زمانها گردید. از همان روزهای اول اسلام، فاطمه (علیها السلام) در تمام لحظه ها با مدیریتی بسیار سازمان یافته که از پدر آموخته بودند در تمام بحرانها شگفتی ساز بودند. آن گونه که در تاریخ آمده است فاطمه (علیها السلام) به همراهی چهارده زن در جنگ احد حاضر بودند و غذا و آب سربازان را آماده ساخته و به مجروحان رسیدگی می کردند.6 (واقدی، المغازی، ص248)
جریان نفاق که ابتدا با شعار «حسبنا کتاب الله» و بعد با منع کتابت حدیث کوشید تا قرآن و عترت را از یکدیگر مبرا سازد و سنت رسول خدا را متزلزل سازد، با گذشت زمان لطمات جبران ناپذیری بر امت اسلام وارد نمود.
در چنین شرایط دشوار و حساسی که تمدن اسلامی بعد از فقدان رسول الله (صلی الله علیه و آله) دست خوش آن گردید؛ تنها اهل بیت (علیهم السلام) بودند که با رهبری آسمانی و برخورداری از سرمایه عظیم علمی و معرفتی، توانستند ارکان تمدن توحیدی را تثبیت کنند و از خطر سقوط آن جلوگیری نمایند.7 (ر.ک: الهی زاده، تدبر در سیره)
3. مدیریت بحران سیاسی توسط فاطمه (علیها السلام)
فاطمه (علیها السلام) در کنار همسر بزرگوارشان، اولین کسانی بودند که سیاست جریان نفاق و توطئه را شناختند و شناساندند. دفاع برای حفظ اصالت قرآن اولین حرکت این بانوی بزرگ بود. اگرچه خلفا در حکومتشان تفسیر و تأویل های دروغین را طرح کردند، اما حکومت حضرت زهرا (علیها السلام)، بدعت های سازماندهی شده را افشا کرد. زهرا (علیها السلام) وارد میدان مبارزه گردید و سیاست شوم ایشان را افشا نمود، خطابیه صریح و روشن سیده نساء به ابابکر، اولین تیر ترکش دفاعی بانو بود:
«آیا به خدا کفر ورزیدی و قرآنش را تکذیب کردی؟» 8(ر.ک: بحرانی، البرهان فی التفسیر القرآن، ج2، ص33؛ انصاری زنجانی خوئینی، الموسوعه الکبری عن فاطمه الزهرا (علیها السلام)، ج12، ص164)
با موضع گیری شفاف حضرت زهرا (علیها السلام) و آگاه شدن امت اسلام، دیگر موضع گیری های جریان نفاق مهم و خطرناک نخواهد بود؛ همه فهمیدند که سران سقیفه، در برابر قرآن، دستور العمل ها صادر کرده و اجتهاد دروغین می کنند. 9(ر.ک: قوامی، مدیریت از منظر کتاب و سنت، ص56)
وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) رحلت کردند، فدک را از فاطمه (علیها السلام) غصب نمودند. بانو در خطبه فدکیه بار دیگر نشان دادند که جریان سقیفه مبتنی بر ارزش های جاهلی و قبیله ای بوده و ارتباطی با قرآن و سنت نداشته است .10(ر.ک: خضری، تاریخ تشیع، ج1، ص91)
در کنار این بحران ها، مدیریت به موقع حضرت زهرا (علیها السلام) و حمایت های امام علی (علیه السلام)، گردآوری صفحات قرآن و حفظ آن، بزرگ ترین تهدید بود برای کسانی که قصد تعرض به قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) را در سر می پروراندند. حرکت های نظام مند حضرت زهرا (علیها السلام) در آن عصر که زن در جامعه عربستان بسیار نامقدار بود و بر آن بهایی داده نمی شد، بسیار شگرف بود. بنیان های اسلام تهدید می گردید و حضرت زهرا (علیها السلام) با تمام قوا در کنار حضرت علی (علیه السلام) آن را تثبیت می کرد و سیره سیاسی، اجتماعی و … این بانو همان مدیریت رحمانی خداوند بود که در قرن اول به زهرا (علیها السلام) داده شد تا اسلام زنده بماند.
حضرت زهرا (س) مرجعیت علمی و اجتماعی داشتند، زنان و مردان (به صورت غیر مستقیم توسط همسران خود) سؤالات خود را از ایشان پرسیده و احکام الهی را یاد می گرفتند.
4. فاطمه (علیها السلام)، مدیریت اجتماعی
حضرت زهرا (علیها السلام) مرجعیت علمی و اجتماعی داشتند، زنان و مردان (به صورت غیر مستقیم توسط همسران خود) سؤالات خود را از ایشان پرسیده و احکام الهی را یاد می گرفتند. 11(ر.ک: بابازاده، سیری در سیره حضرت زهرا (علیها السلام)، ص65)
ایشان یکی از راویان احادیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بودند و شاگردانی مانند فضه تربیت کرده که بعد از شهادت ایشان تا 20 سال لب به سخن نگشوده مگر قرآن و جز با آیات قرآن پاسخ نمی دادند. در زمانی که امام علی (علیه السلام) در دوره سه خلیفه به فعالیت های فرهنگی و رسیدگی به امور دینی و تربیت امت اسلام مشغول بودند، زهرا (علیها السلام) پا به پای ایشان در تبیین و احیای معارف اصیل دین و پایه گذاری علوم اسلامی حرکت می کردند.12 (ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ج43، ص86 و87)
جریان غصب فدک با جعل حدیث، دست آویز خلفا شد و آن بر تثبیت موضع غاصبانه خلفا در حالی نمایان شد که خود را پیرو سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جلوه می دادند. در این اوضاع نابسامان حضرت زهرا (علیها السلام) به مدد بصیرت عمیق خود در خطبه فدکیه به روشنگری پرداختند و فرمودند:
«سبحان الله! پدر بزرگوارم از کتاب الهی روی برنگرداند و مخالف احکام آن نبوده، بلکه همواره پیروی می کرده، آیا به قصد توطئه همدست شده اید یا با نیرنگ می خواهید بر پیامبر دروغ ببندید؟» (ابن ابی طیور، بلاغات النساء، ص15-18) 13
رفتن های شبانه فاطمه (علیها السلام) به منزل انصار، تأکید بر ولایت حضرت علی (علیه السلام) و یادآوری تعهدهای مردم، یکی از مهمترین گامهای وی در جهت بازگرداندن خلافت به مسیر اصلی خود بود. یادآوری غدیر و بیعت با علی (علیه السلام) را گوش زد می کرد و می فرمود: «آیا پدرم در روز غدیر برای کسی جای عذر باقی گذاشت؟» 14(شیخ صدوق، خصال، ج1، ص173؛ دینوری، امامت و سیاست، ج1، ص28)
مدیریت رحمانی فاطمه (علیها السلام) در طول حیات کوتاه خود به وسعت یک سیاستمدار بزرگ است. بانویی که قبل از رحلت پدر، مشارکت پی در پی در تأسیس تمدن اسلام دارد. وقتی در مکه می زیست قبل رحلت مادر لقب کوثر می گیرد و پس از سفر آخرت خدیجه (علیها السلام) بار امانت ام ابیها را بر دوش دارد. در مدینه همسری نمونه و همراه برای علی (علیه السلام) و مادری رهبر پرور می شود که تمام این صفات در پرتو ید باکفایت فاطمه (علیها السلام) مدیریت می شود تا شخصیتی را بسازد که در وصف آن تنها می شود گفت: «فاطمه، فاطمه است.» 15(ر.ک: شریعتی، فاطمه فاطمه است) بعد از رحلت رسول اکرم (ص) با وصیت تاریخی، خیانت و نقض عهدها را افشا می کند و با مدیریت سیاسی و فرهنگی، در اوج بحرانِ نبودِ پیامبر با ماجرای سقیفه به مقابله می ایستد، رسالت را تثبیت و از ولایت دفاع می کند و غاصبان و منافقان را معرفی می کند.
مدیریت رحمانی فاطمه (س) در طول حیات کوتاه خود به وسعت یک سیاستمدار بزرگ است.
نتیجه:
انسان اگر متصل به خدا باشد در دفاع از دین خدا برنامه ای سازنده خواهد داشت و فاطمه (علیها السلام) تا آخرین لحظه حیات ثابت کرد که هر نفس و هر قدم را فقط برای قربة الی الله بر می دارد. فاطمه (علیها السلام) قدم در راه ولایت می گذارد و دوش به دوش علی (علیه السلام) لبیک حق را پاسخ می دهد تا جایی که مدیریت این بحران حضرت فاطمه (علیها السلام) و سیاست دقیق و عمل عالمانه ایشان، خصوصاً در لحظات آخر زندگی، خلفا را مجبور به عقب نشینی از موضع خود می کند. بانوان فاطمی با الگوگیری از این بانوی بزرگوار در شرایط سخت و بحرانی زندگی، کمر همت بسته و چاره جوی مشکلات خود، خانواده و جامعه ی خویش باشند.
————————————————-
پی نوشت:
1. معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، سرایش، بی تا، ذیل واژه بحران.
2. مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، صدرا، 1363، ص273.
3. وَما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ إِلّا رِجالاً نُّوحی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُواْ اَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاتَعْلَمُونَ.
4. وَ أَوْحَیْنا إِلى أُمِّ مُوسى أَنْ أَرْضِعیهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقیهِ فِی الْیَمِّ وَ لاتَخافی وَ لاتَحْزَنی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَ جاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلین.
5. وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللهَ……
6. واقدی، صمد بن عمر، المغازی، سوم، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1409ق، ص248.
7. ر.ک: الهی زاده، محمدحسین، تدبر در سیره، بی جا، تدبر در قرآن و سیره، 1392.
8. یا ابابکر اکفرت بالله و کذبت بکتابه؛ ر.ک: بحرانی، هاشم، البرهان فی التفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق، ج2، ص33؛ انصاری زنجانی خوئینی، اسماعیل، الموسوعه الکبری عن فاطمه الزهرا، قم، دلیل ما، بی تا، ج12، ص164.
9. ر.ک: قوامی، سید صمام الدین، مدیریت از منظر کتاب و سنت، پنجم، تهران، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1390، ص56.
10. ر.ک: خضری، احمدرضا، تاریخ تشیع، تهران، سمت، 1385، ج1، ص91.
11. ر.ک: بابازاده، علی اکبر، سیری در سیره حضرت زهرا (علیها السلام)، دوم، قم، هاجر، 1386، ص65.
12. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی تا، ج43، ص86و87.
13. ابن ابی طیور، ابوالفضل و احمد بن ابی طاهر، بلاغات النساء، دوم، قم، جامعه مدرسین، 1403ق، ص15-18.
14. ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق)، خصال، قم، جامعه مدرسین، 1362، ج1، ص173؛ دینوری، ابن قتیبه، امامت و سیاست، ترجمه ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس، 1380، ج1، ص 28.
15. ر.ک: شریعتی، علی، فاطمه فاطمه است، تهران، نگین، 1350.
سبک زندگی حضرت فاطمه (علیهاسلام)
صفحات: 1· 2
